Giao điểm

NHÀ ĐIÊU KHẮC BÙI HẢI SƠN

Điêu khắc gia Bùi Hải Sơn sinh năm 1957 tại An Giang, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh năm 1987 và hiện là giảng viên Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh.

ĐKG. Bùi Hải Sơn được đánh giá là một trong số các điêu khắc gia tiêu biểu của Việt Nam thế hệ mới với nhiều tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân. Thành công trong ngôn ngữ điêu khắc riêng biệt, cùng với đó là những hoạt động sáng tác, quản lý và giảng dạy mỹ thuật xuyên suốt từ đầu năm 2000 đã tạo cho Bùi Hải Sơn một vị trí quan trọng trong nền điêu khắc đương đại.

Sinh ra tại Cù lao Ông Chưởng - An Giang, nơi tiếp giáp giữa bốn mặt sông nước: sông Tiền, sông Hậu, sông Vàm Nao và sông Ông Chưởng. Con rạch Ông Chưởng len lỏi qua vùng đất này, không chỉ mang dòng nước ngọt đầy ắp phù sa bồi đắp những ruộng lúa mênh mông, mà còn ảnh hưởng sâu đậm đến thời thơ ấu của Điêu khắc gia Bùi Hải Sơn. Cũng như vùng cù lao nuôi lớn con người nặng tình quê hương, hành trình điêu khắc hơn 35 năm của Bùi Hải Sơn là sự giao thoa giữa hai mạch nguồn lý tính và cảm tính. Từ những nguồn mạch này dần hình thành một hệ thống kênh, rạch dẫn lối các ý niệm nuôi dưỡng cho sự sáng tạo riêng biệt. Nghệ thuật được hình thành từ tinh thần đồng bằng sông Cửu Long đã ngấm sâu vào tâm hồn Bùi Hải Sơn là sự kết nối hòa hợp giữa nền tảng học thuật vững chắc, khả năng cảm thụ khách quan vật chất trên các bề mặt chất liệu khác nhau, cùng với cội rễ niềm tin Kitô giáo truyền thống của gia đình.

Phát triển sự nghiệp bằng các tác phẩm với chất liệu kim loại trắng, nhưng qua thời gian ông cảm nhận được rằng tính chất thuần kim loại nặng về lý trí, không chuyển tải trọn vẹn cảm xúc cho hình tượng. Từ đó, ông quan tâm nhiều hơn về chiều sâu của tác phẩm, xây dựng những ý niệm trong sáng tác, không chỉ dừng lại ở bề mặt của vật liệu… và điều đó đã dẫn lối cho ông về với các cánh đồng lúa trải dài nơi vùng quê mộc mạc, mà cụ thể hơn là hình tượng hạt lúa nhỏ bé.

Theo Đức Jesus: “Nếu hạt lúa gieo vào lòng đất mà không nảy mầm, thì nó sẽ vẫn trơ trọi, và chết đi! Nhưng nếu nó được mài giũa để tồn tại thì sẽ sinh trưởng thành những cánh đồng lúa bao la”. Vì vậy không lạ khi trong đức tin của mình, Bùi Hải Sơn cho rằng ngoài là ơn huệ của thượng đế ban cho loài người, hạt lúa còn là khởi điểm của sự sống và là hình tượng thu nhỏ của nguồn cội, chốn nào có hạt lúa đều gợi nhớ về nơi chôn rau cắt rốn. Theo thời gian, sự kiên định với hình tượng đặc trưng này giúp ông tạo dựng được hành trình sáng tạo xuyên xuốt, không ngừng nghỉ. Mỗi tác phẩm là sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố đối lập trong ngôn ngữ điêu khắc: âm – dương, tĩnh – động, thực - ảo, mềm – cứng…

Trong triển lãm “Khải Huyền” vào đầu năm 2023 tại Bảo tàng Mỹ Thuật, với những biến thể đa chất liệu từ hạt mầm, ông đã gửi gắm những chiêm ngắm về sự hiện hữu và hư không, giữa thực tại và thế giới vô hình; tính tương thuộc giữa quá khứ - hiện tại - tương lai; thông qua 09 tác phẩm có phong cách tạo hình tối giản về hình thể, các ý niệm về cuộc sống được chuyển tải bằng ngôn ngữ điêu khắc giản lược và mang tính biểu đạt cao.

Ngày 5 tháng 7 năm 2024, giữa không gian vườn tượng tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đã diễn ra Buổi lễ tiếp nhận và trưng bày tác phẩm “Giao điểm” do chính Bùi Hải Sơn trao tặng; nguyên do cho sự kiện này xuất phát từ mong muốn được đóng góp, phát triển cho nền điêu khắc đương đại trong không gian văn hóa của thành phố, ngoài ra là xây dựng một không gian tinh thần – nơi người xem đến không chỉ để chiêm ngưỡng tác phẩm mà để sống chan hòa cùng nghệ thuật.

Đây là 1 trong 9 tác phẩm từ buổi triển lãm “Khải Huyền”, vẫn với hình tượng hạt lúa làm nguồn cảm hứng cho những suy tư về con người và vạn vật. Tác phẩm “Giao điểm” có kích thước 200 x 200 x 200cm cùng trọng lượng lên đến 300kg, được tạo tác bằng công nghệ cắt thép và lắp ghép với hệ bulon. “Giao điểm” là hình tượng tối giản của hạt lúa được tạo hình bằng những lát cắt lược giản, khái quát cao; biến hình tượng thành các hình khối kỷ hà mang tính trừu tượng. Ngôn ngữ điêu khắc tối giản được tận dụng một cách nhất quán và có tính toán kỹ lưỡng để tiếp nhận ánh sáng ở mọi góc độ; tạo nên một bố cục vững chắc, hiện đại. Càng đi xa trong sáng tạo, cảm nhận thêm phần sâu xa, Bùi Hải Sơn càng gạn lọc và tinh giản hạt lúa đến mức dung dị nhưng không kém phần tinh tế.

Những khối kim loại thường mang đến cảm giác nặng nề, khô khan, nhưng thông qua chiêm nghiệm sáng tạo, sự hỗ trợ kỹ thuật tác phẩm vượt ra khỏi sức nặng vật lý, tạo nên một hệ thống chặt chẽ, bền vững và thanh thoát. Mỗi hình tượng hạt là một cá thể tách biệt nhưng khi được kết hợp thành hệ thống thì khó tách rời, chúng dựa vào nhau, cộng sinh để cùng phát triển. Nhìn xa hơn tác phẩm còn ẩn chứa ý niệm đa nguyên: Thiên – Địa – Nhân, cốt cách tạo nên linh hồn của vạn vật. “Giao điểm” thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa chất liệu và ý tưởng trong quá trình sáng tạo là một thể hợp nhất, không chia cắt. Để đi được đường dài, “cái tôi sáng tạo” cần phải kết hợp được với nhiều yếu tố khác…

Đời sống con người là một hiện tượng tiến hóa và luôn khác đi, nhưng dấu tích thì luôn lưu lại trong thiên nhiên, giống như trầm tích dưới đáy sông luôn khai phá những câu chuyện cá nhân và lịch sử trong dòng chảy vô tận của nó. Các tác phẩm sáng tạo của Bùi Hải Sơn cũng sẽ như những lớp trầm tích lắng đọng trong dòng chảy của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam. Giá trị nghệ thuật không sản sinh từ một quá trình hoàn hảo, cũng như các tác phẩm của mình, Bùi Hải Sơn trải qua nhiều phân đoạn điều chỉnh, nhằm vươn đến sự hoàn thiện. Từ đó có thể thấy, mỗi một tác phẩm được ông gầy dựng là một hành trình về nguồn không ít gian nan, là cách ông biến những thực thể nhỏ bé, thân thuộc thành những hình thể tuy bất động nhưng lại ẩn những mạch ngầm chuyển động luôn tồn tại dù trong không gian tĩnh lặng.